وکالت (حقوق خصوصی)وکالت، از اصطلاحات علم حقوق بوده و به معنای عقدی جایز است، که به موجب آن یکی از طرفین، طرف دیگر را برای انجام امری نایب (جانشین) خود قرار می‌دهد. وکالت دهنده را مُوَکِّل، و وکالت گیرنده را وکیل می‌نامند. وکالت بر دو نوع است: وکالت مطلق که در آن شخصی را برای تمام امور وکیل می‌کنند و وکالت مقید که در آن، مورد وکالت مشخص و معین است. از جمله تعهدات وکیل، رعایت مصلحت موکل در اقدامات و فعالیت‌های خویش، تسلیم صورت‌حساب وکالت و از جمله تعهدات موکل، التزام عملی به تعهدات وکیل در قبال افراد ثالث و پرداخت هزینه وکالت مثل کرایه و عوارض و مالیات است. ۱ - تعریفوکالت در لغت به معنای واگذار کردن یا تفویض کردن می‌باشد. و در اصطلاح حقوقی: عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین عقد، طرف دیگر را برای انجام امری نایب خود می‌نماید. وکالت یکی از عقود بسیار رایج می‌باشد، که امروزه در صحنه‌های اجتماعی و اقتصادی و بانک‌ها استفادۀ زیادی می‌شود. وکالت عقد است و در نتیجه نیاز به ایجاب موکّل و قبول وکیل دارد. ۲ - انواعالف) وکالت مطلق: یعنی این که شخصی را برای تمام امور وکیل کند و این وکالت شامل امور اداری و مالی موکل می‌شود مثل فروش و یا خرید و یا پرداخت هزینه خانواده که در این قسم اعمال وکیل نیاز به اجازۀ موکل ندارد. ب) وکالت مقید: که در این نوع وکالت، مورد وکالت مشخص و معین است و وکیل باید در همان مورد معین، عمل نماید. مثل خرید خانه یا فروش ماشین. وکالت از جهت شکل به وکالت رسمی یا عادی یا شفاهی تقسیم می‌شود. ۳ - شرایطهر یک از طرفین عقد، باید اهلیت تمتع و استیفا داشته باشند. مورد وکالت باید امری باشد که به موجب قانون یا طببعتاً درانحصار شخص نباشد مثل وکالت در مجلس معامله که باید خودش عمل نماید و نمی‌تواند دیگری را وکیل نماید و دیگر این‌که خود شخص موکل بتواند آن را انجام دهد، برای مثال شخص ورشکسته که از دخالت در اموال ممنوع است نمی‌تواند در مورد آن به دیگری وکالت دهد. ۴ - حدود«وکیل نمی‌تواند عملی را که خارج از حدود وکالت است انجام دهد» [۱]
قانون مدنی، ماده ۶۶۳.
«در صورتی که وکالت به طور مطلق داده شده و قیدی در آن نیامده مربوط به ادارۀ اموال خواهد بود». [۲]
قانون مدنی، ماده ۶۶۱.
مثلاً در بیع حدود وکالت، فروش است و قبض ثمن آن جزو وکالت در بیع نیست مگر این‌که قرینۀ قطعی بر آن باشد.۵ - وکالت در توکیلاینکه وکیل مجاز باشد انجام امری را که در آن وکالت به دیگری واگذارد نیاز به تصریح دارد و در غیر این صورت شخصی ثالث در مقابل مؤکل مسئول خسارات خواهد بود. وکیل ممکن است یک نفر باشد یا بیشتر و در صورت تعدد ممکن است به طور اجتماع باشد (این‌که همه با هم وکالت کنند) یا این‌که به طور مستقل باشد (هر کدام انجام دهد کافی است). وکالت ممکن است مجانی باشد یا با اجرت و اگر مجانی بودن قید نشده محمول بر با اجرت خواهد بود. وکالت عقدی است جائز و طرفین می‌توانند هر گاه خواستند آن را بر هم بزنند مگر این که وکالت وکیل یا عدم عزل او، در ضمن عقد لازمی شرط شده است. ۶ - تعهدات وکیل۱) اگر از اقدامات یا سهل‌انگاری وکیل خسارتی به موکل وارد آید او مسئول خواهد بود. ۲) رعایت مصلحت موکل در اقدامات و فعالیت‌های خویش. ۳) استرداد اموال تحویلی، چرا که وکیل امین است و آن‌چه را که در اثر وکالت به دست می‌آورد باید به موکل تحویل دهد. ۴) تسلیم صورت‌حساب وکالت. ۷ - تعهدات موکل۱) التزام عملی به تعهدات وکیل در قبال افراد ثالث؛ زیرا وکیل از طرف او انجام وظیفه نموده است. ۲) پرداخت هزینه وکالت مثل کرایه و عوارض و مالیات که وکیل پراخته است. ۳) پرداخت اجرت وکیل که طبق قرارداد یا عرف یا اجرة المثل پرداخت می‌شود. ۸ - پایان وکالت«وکالت به طرق ذیل مرتفع می‌شود: ۱) عزل موکل که وکیل را از وکالت عزل کند. ۲) موت یا جنون وکیل یا موکل. ۳) موت یا جنون وکیل یا موکل» [۳]
قانون مدنی، ماده ۶۷۸.
علاوه بر این موارد، سفه وکیل و موکل و پایان یافتن موضوع وکالت را باید از موارد انقضای وکالت دانست. [۴]
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج۲، صص ۲۲۰-۲۱۵، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ سیزدهم.
[۵]
انصاری، مسعود، دانشنامه حقوق خصوصی، ج۳، ص۲۲۰۵، تهران، محراب فکر، ۱۳۸۴، چاپ اول.
[۶]
مدنی، سید جلال‌الدین، حقوق مدنی، صص ۱۹۰-۱۸۰، تهران، پایدار، ۱۳۸۵، چاپ اول.
۹ - پانویس
۱۰ - منبع• پژوهه، برگرفته از مقاله «وکالت»، تاریخ بازیابی ۹۹/۴/۸. |